Historieschilder Jan Steen en zijn Bijbelverhalen

Historieschilder Jan Steen: fragment uit 'de aanbidding van het gouden kalf''.

Historieschilder Jan Steen: fragment uit ‘de aanbidding van het gouden kalf’, foto: Marianne Visser van Klaarwater’.

Tijdens zijn leven geliefd, maar in de 18e eeuw verguisd. Op zijn naar het Nieuwe Testament geschilderde doeken verloor Jezus de hoofdrol. Voorop stonden de zwakheden van de mens. Tot en met 13 mei 2018 toont Het Mauritshuis de expositie ‘’Jan Steen vertelt’’. Het betreft vrijwel onbekende werken van Jan Steen (1626-1679) vooral geschilderd naar de Bijbel.

Jan Steen vertelt, werken van historieschilder Jan Steen, tot en met 21 mei 2018 te zien in het Mauritshuis, Den Haag

Jan Steen vertelt, werken van historieschilder Jan Steen, tot en met 21 mei 2018 te zien in het Mauritshuis, Den Haag

Tijdens de expositie ‘’Jan Steen vertelt’’ In het Mauritshuis staar ik naar ‘’De aanbidding van het gouden kalf’’ van historieschilder Jan Steen. Het is dinsdag 12 februari. Morgen is het Aswoensdag. Dan begint voor christenen de 40 dagen durende vasten als voorbereiding op het Paasfeest. Het roept gelovigen op om zich te bezinnen zoals ook menig naar de Bijbel geschilderde meesterwerken uit de Gouden Eeuw.

Historieschilder Jan Steen en ‘’De aanbidding van het gouden kalf’’

Dat oproepen tot bezinnen ontbreekt veelal in de werken van Jan Steen, Bij hem staat niet de moraal voorop maar veelal de zwakheden van de mens. Zoals het verliefde paartje op de voorgrond van ‘’De aanbidding van het Gouden Kalf. Hij steekt een stokje door een driehoekige triangel. Hij heeft duidelijk zin in seks met haar.
Anders dan zijn tijdgenoten wees Jan Steen met dit verhaal niet op het eerste gebod: ‘’gij zult geen afgoden vereren’’. Integendeel: Jan Steen greep dit verhaal aan om met veel humor allerlei feestvierende personen uit te beelden.

Historieschilder Jan Steen; de aanbidding van het gouden kalf. c 1674-1677, Doek: 178,4 x 155,6. North Carolina Museum of Art, purchased with funds from the State of North Carolina

Historieschilder Jan Steen; de aanbidding van het gouden kalf. c 1674-1677, Doek: 178,4 x 155,6. North Carolina Museum of Art, purchased with funds from the State of North Carolina

Exodus 32:35

Een paar dagen later luisterde ik op 18 februari naar de preek van Mgr. dr. J.Hendriks in de kathedrale basiliek st Bavo te Haarlem. Zijn preek stond in het teken van de tocht door de woestijn van het leven en beproevingen.
Als voorbeeld van noemde Mgr. Hendriks de 40 jaar durende tocht door de woestijn op weg naar het beloofde land. De daaraan deelnemende Joden lieten zich toen verleiden tot het aanbidden van het gouden kalf’’ (Exodus 32:35). .
Hendriks omschreef de woestijn als ‘’de geestelijke plaats waar zij God leerden kennen én waar zij voor grote bekoringen kwamen te staan. Het is de plaats waar zij de  tien geboden kregen. En de plaats waar zij een gouden kalf fabriceerden om dat te aanbidden in plaats van de ware God.”

Historieschilder Jan Steen en ”De bespotting van Simson”

Tijdens de expositie ‘’Jan Steen vertelt’’ zie ik de wulpse verleidster uit ‘’De aanbidding van het gouden kalf’’ in diverse vormen. Historieschilder Jan Steen toonde ook in zijn Bijbelverhalen een voorliefde voor mooie wulpse vrouwen.
Als listige meesteressen in de verleidingkunst richtten ze vrome sterke mannen te gronde. Dat zie ik ook in het werk ‘’De bespotting van Simson’‘. Tijdens de bespotting staart Simson nog ziende naar Delila. Zij laat haar borst strelen door een van zijn bespotters.
Delila houdt haar duim en vingers op elkaar als teken van een vagina. Zoals Johan de Brune in 1624 schreef: ‘’een hoeren schoot is des duyvels boot’. Achter hem staat de man om Simson zijn ogen uit te steken.
Als toneelliefhebber plaatste historieschilder Jan Steen op een decor met opgerolde gordijnen. Op de trap ontdek ik een hofnar. Hij kijkt ons aan. Alsof hij wil zeggen: En… wat vind je hier nu van? Hij is een commentaarpersoon, zoals ze ook voorkwamen in de toenmalige toneelstukken.
Verder greep Jan Steen dit werk aan om een bonte stoet van humoristische figuren op te voeren. Zoals een grijzende dwerg, lachende kinderen, exotische oosterlingen, een blaffend hondje.

Historieschilder Jan Steen ''De bespotting van Simson'', c 1675-1676, Doek 65 x 82 cm, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen

Historieschilder Jan Steen ”De bespotting van Simson”, c 1675-1676, Doek 65 x 82 cm, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen

Rechters 16: 4- 22

De bespotting zoals afgebeeld door Jan Steen komt in de Bijbel niet voor. In Rechters 16: 4-22 lees ik dat Delila de haren van Simson afknipt om hem zo zijn immense kracht te ontnemen. Meteen daarna grijpen de Filistijnen hem vast om hem zijn ogen uit te steken.
Daarna volgt de bespotting in de tempel. Nog eenmaal geeft God aan Simson zijn oude kracht om daarmee de tempel te vernietigen. Omwille van de interactie tussen personen gaf Steen een eigen draai aan het Bijbelverhaal.

Historieschilder Jan Steenm fragment uit ''De bruiloft te Kana''

Historieschilder Jan Steen. fragment uit ”De bruiloft te Kana”, foto: Marianne VIsser van Klaarwater

Historieschilder Jan Steen en De bruiloft te Kana

Anders dan in de werken van, bijvoorbeeld, Rembrandt speelt Jezus geen hoofdrol in de Bijbelverhalen van historieschilder Jan Steen. Zoals in ‘’De bruiloft te Kana’’. In dit werk ontdek ik allerlei komische scenes rondom het thema wijn.
Het eerste wat me opvalt, is het ouder echtpaar op de voorgrond. De beetje aangeschoten man heeft nog lang geen zin om naar huis te gaan. Daarover denkt zijn pinnige vrouw duidelijk anders. Vervolgens zie ik links een groepje gasten, Zij keuren wijn. Pas dan ontdek ik op de achtergrond Jezus. Hij verricht Zijn eerste wonder door water in wijn te veranderen.

Johannes 11:11

Volgens Johannes 11:11 toonde Jezus met dit eerste wonder Zijn grootheid. ‘’En zijn leerlingen geloofden Hem’’, schreef Johannes. Zijn leerlingen dus niet iedereen. Opgaande in zijn eigen wereldje let de mens vaak niet op de gebeurtenissen om hem heen. Horende zijn we doof en ziende blind. Zoals ook op dit werk van Jan Steen.
We hebben het gewoon niet in de gaten, stelde ook Mgr. Hendriks in zijn preek. ‘’Er zijn in het gewone, alledaagse leven, verleidingen en bekoringen. Reclame is op verleiding gebaseerd.
En of het nu Starwars is of een mooie jurk, Olympische spelen, voetbal of een concert: allerlei zaken oefenen aantrekkings¬kracht uit op mensen.
En die krijgen zin om er iets mee te doen: om te kopen, te spelen, te kijken. Meestal staan we er niet eens bij stil dat we worden verleid. Alles lijkt vanzelfsprekend. Weten we de beproevingen te doorstaan dan komen we er sterker uit.‘’

Catalogus Jan Steen en de historieschilderkunst

Catalogus Jan Steen en de historieschilderkunst

Historieschilder Jan Steen: om je nog meer te verdiepen

● Mgr. Hendriks, hulpbisschop Haarlem-Amsterdam stond tijdens zijn preek op 18 februari in de kathedrale basiliek st Bavo te Haarlem stil bij de verleidingen en de tocht door de woestijn van ons het leven.
● Jan Steen pleegde voor zijn werk uitvoerig onderzoek in literatuur en schilderstukken van zijn voorgangers. Daarin zocht hij een niet of nauwelijks belicht thema. Een van de inspiratiebronnen vormde het werk van Rembrandt. Werk van deze en van andere schilders uit de Gouden Eeuw zijn tot en met 27 mei te zien in de Hermitage.
● Tussendoor lunchten we in Brasserie Mauritshuis.

Brasserie Mauritshuis

Brasserie Mauritshuis

Wist je dat?

Wist je dat er naar aanleiding van de expositie Jan Steen vertelt een prachtige catalogus verscheen? Titel is: Jan Steen en de historiekunst, 192 pagina’s. Deze bevat veel achtergrond informatie over Jan Steen en zijn tijdgenoten met prachtige illustraties van de besproken werken. Prijs: €27,50. Echt een werk om intens van te genieten.

Kijk voor meer informatie over Jan Steen op de website van het Mauritshuis.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *