Indonesië: Gordel van smaragd ontdaan van haar vooroordelen en masker

Indonesië stond op 8 oktober centraal in de Koninklijke Schouwburg van Den Haag. Kester Freriks presenteerde zijn boek ‘’Tempo Doeloe: een omhelzing’’. Met dit pamflet bepleit hij een eerherstel voor Indonesië. Adriaan van Dis nam het eerste exemplaar in ontvangst.

Het 70 jaar onafhankelijk zijnde Indonesië leeft. Zowel in de media als in de harten van de twee miljoen Nederlanders, die een band hebben met dit land. ‘’Hoe eerder herinneringen verdwijnen, des te belangrijker is het om ze te koesteren’’, vertelde Willem Nijholt tijdens de Indië Monologen.

”Tempo Doeloe: een omhelzing”

Waar herinneringen vervagen, krijgen vooroordelen een kans. Wat dit betekent, lees ik op pagina 7 van het door Kester Freriks geschreven manifest ‘’Tempo Doeloe: een omhelzing’.’
‘’De geschiedenis van het oude Indië is destijds geschreven in witte inkt op fluweelzacht papier. Nu zijn de handgeschreven letters die eens een gelukkige tijd opriepen, veranderd in zwarte.
De euforie is vervangen door aanklacht, de gelukkige herinnering is verjaagd door een schuldigverklaring.’’
Toonaangevend zijn de laatste twee zinnen van ‘’Tempo Doeloe: een omhelzing.’’
Kester Freriks schrijft: ‘’Alleen als die tijd ongeschonden blijft, vinden we daarin de sleutel tot het Indische en Indonesische verleden. Tempo Doeloe is hersenschim noch herinnering.’’

Zelfrespect

Volgens Kester Freriks kregen woorden als ‘’onafhankelijkheid’’ en ‘’soevereiniteit’’ pas na 1945 een magische betekenis. Nationalisme en vrijheidsverlangen gaven de Indonesiërs hun afgenomen en verloren zelfrespect terug.
Bij het teloor raken van het gevoel van eigenwaarde is het Nederlands kolonialisme niet de hoofdschuldige. Integendeel: volgens Kester Freriks gaf dat juist de aanzet tot het nationalisme en vrijheidsdrang.

Tempo Doeloe, Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, Kester Freriks
Tempo Doeloe, Indonesië,Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, Kester Freriks

Nederlands kolonialisme ontketende vrijheidsdrang

Volgens Kester Freriks kregen woorden als ‘’onafhankelijkheid’’ en ‘’soevereiniteit’’ pas na 1945 een magische betekenis. Nationalisme en vrijheidsverlangen gaven de Indonesiërs hun afgenomen en verloren zelfrespect terug. Bij het teloor raken van het gevoel van eigenwaarde is het Nederlands kolonialisme niet de hoofdschuldige. Integendeel: volgens Kester Freriks gaf dat juist de aanzet tot het nationalisme en vrijheidsdrang.
Vooral de Japanse overheersing (1942-1945) is debet en wat te denken van de MP? ‘’Mijn vader kon nooit het verleden praten’, zegt zoölogisch illustrator Bas Teunis tijdens de borrel en verkoop van het boek.

Indonesië en de MP

Bas vertelt: ‘’Mijn vader was als dienstplichtige eind jaren veertig, begin jaren vijftig ingedeeld bij de Militaire Politie.  Dat waren Nederlandse soldaten die optraden tegen de Indonesische vrijheidsstrijders.
De MP moest ook executies uitvoeren; je mocht daarbij weigeren zelf een geweer af te vuren, en dat heeft mijn vader ook gedaan. Je moest wel bij de executies aanwezig zijn. Niet zozeer als straf, alle MP-ers moesten dat.
Uit gewetensnood over het beleid en het geweld zocht mij  vader steun bij de aalmoezenier, Deze had hem op geen enkele manier iets te bieden. Dat was voor mijn vader reden om van zijn geloof te vallen. Hij is sindsdien altijd een papenhater gebleven. Een meer begripvolle commandant heeft hem tenslotte een (deels) administratieve functie gegeven, waardoor hij vaker op kantoor kon blijven en minder hoefde deel te nemen aan datgene wat hij verafschuwde.’’
Bas Teunis raakte bevriend met Kester Freriks tijdens de presentatie van ‘Salamanders in Art and Science’ in de Artis Bibliotheek op 1 september 2017. Bas is co-auteur van dit door Freriks voor het NRC gerecenseerde boek. Het werd gekozen tot een van de 33 Best Verzorgde Boeken van 2017.

Indonesië  en verdrongen herinneringen

Mensen uit Indonesië spreken niet zo gemakkelijk over hun herinneringen. ‘’Mijn grootouders spraken er nooit over met hun kinderen, maar wel tegen ons hun kleinkinderen’’, zegt Ellen Deckwitz tijdens de Indië Monologen.
‘’Ik ben geboren uit mensen die nooit leerden praten. Je kan het zien aan hun manier van bewegen. Ze lopen bijna gebogen als vraagtekens naar het verleden. Hun verhalen schemeren door hun ledematen heen. Niet over iets praten, kan je beschadigen.’’

Indonesië, Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, première plaats van de Indië Monologen,Ellen Deckwitz, (c) Hans Kleijn
Indonesië, Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, première plaats van de Indië Monologen,Ellen Deckwitz, (c) Hans Kleijn

Indonesië  en de jeugd van Willem Nijholt

Willem Nijholt (1934) vertelde over zijn jeugd. ‘’Ik groeide op in een huis gebouwd op palen. Bij hoogwater het land onder. Hij droog water lagen de krokodillen op het strand Hun ogen glinsterden als smaragden. ‘’
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef hij in Japanse kampen. Daar zag hij mensen doodgeranseld worden. Dagelijks kreeg hij 1 hap eten. Het daar opgelopen jeugdtrauma speelde hem zijn verdere leven parten.  

Indonesië. Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, première plaats van de Indië Monologen, Willem Nijholt, (c) Hans Kleijn
Indonesië. Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, première plaats van de Indië Monologen, Willem Nijholt, (c) Hans Kleijn

Indonesië  en het Jappenkamp

Onder de huid van menig Indonesiër woekeren wel etterende wonden vanuit het door de Japanners bezette verleden. ‘’We verdrongen het. Na de concentratiekampen van de Jappen wilden we vooral leven in het nu en kijken naar de toekomst. We spraken niet meer over het verleden’’, zegt violist Rob Keuls (1928) in de pauze van de Indië Monologen. ‘’Mijn vrouw Yvonnne Keuls doet dat nu wel.’’

Indonesië  en Yvonne Keuls

De bel klinkt. We gaan naar de zaal om te luisteren naar mooie muziek en het indringende verhaal van Yvonne Keuls (1931).
Zij vertelt over Louis Boudrie, een jochie van 4. Samen met zijn ouders zat hij in het Jappenkamp. Hij stond er bij toen de Jappen zijn moeder mishandelden en zijn vader onthoofden. In 1947 kwamen ze in Nederland. Ze kregen geen begrip maar wel verwijten. Ze zeiden: ‘’Jullie ellende is jullie eigen schuld want jullie hebben veel gestolen van de Indonesische bevolking.’’

Indonesië, Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, première plaats van de Indië Monologen,Yvonne Keuls, (c) Hans Kleijn
Indonesië, Koninklijke Schouwburg, 8 oktober, première plaats van de Indië Monologen,Yvonne Keuls, (c) Hans Kleijn

 Indonesië  een herinnering omspoeld door vergeten

Opnieuw steken verwijten jegens het koloniale verleden de kop op. ‘’Vernietig het verleden niet door het Indonesisch verleden allen met schuldgevoel te bezien’’, zegt Kester Freriks. Met zijn pamflet ‘’Tempo Doeloe: een omhelzing’’ biedt hij een andere kijk dan uitsluitend het negatief beladen kolonialisme.
‘’Indië is een herinnering omspoeld door vergeten. Vergeten is vaak moeilijker dan herinneren. Er bestaat wel een herinneringstechniek, maar geen vergeettechniek. Verdrongen herinneringen zijn nooit echt weg.’’(blz. 96 van Tempo Doeloe: een omhelzing).
Woorden als racisme, uitbuiting en geweld ontnemen mensen het recht op zijn of haar persoonlijke tijd van vroeger. Met zijn manifest ‘’Tempo Doeloe’’ bepleit Kester Freriks een hernieuwde oriëntatie op de betekenis van het Nederlands-Indisch verleden. Met de Indië monologen laten auteurs en acteurs ons de Gordel van Smaragd zien door Indische ogen.

Indonesië en de Koninklijke Schouwburg

  • De Indonesische bijeenkomst op 8 oktober2018 in de Koninklijke Schouwburg betrof:
  • Presentatie van ‘’Tempo Doeloe: een omhelzing’’, geschreven door Kester Freriks. Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep. ISBN 9789025309336, oktober 2018, paperback, 112 pagina’s, 10 euro.  1e druk.
  • Toko Menteng uit Wassenaar. Voor €17,50 per persoon serveerde zij een smakelijke Indische rijsttafel/
  • Theaterbureau De Mannen presenteerde ‘’De Indië monologen’’. Indonesië is 70 jaar onafhankelijk. Twee miljoen Nederlanders hebben een band met Indonesië, Hoe werkt dat door in ons leven? Monologen van o.a. Willem Nijholt gaven antwoord op deze vragen.
  • Lees ook het boeiende interview met Willem Nijholt van Monique Orth.
  • Veteraan Henk Menninga (1926) keerde na drie jaar Indonesië weer terug. Zijn trauma verwerkte hij door te schilderen.

Wist je dat?

Wist je dat Kester Freriks op 24 september 2015 een lezing annex diapresentatie over ‘’Echo’s van Indië’’ gaf bij de Kennemer Boekhandel in Haarlem? Ik schreef daarover deze recensie.

De Koninklijke Schouwburg in den Haag is een prachtige locatie met mooie voorstellingen, Meer over hun programma lees je op de website van de Koninklijke Schouwburg.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *