Bethlehem : ‘Op zoek naar vrede’ opent een vierdelige serie over een pelgrimage die ik maakte van 8 – 15 november 2010, met Kerk in Nood. Het was een bijzonder reis vol ontmoetingen met autoriteiten die werkten aan het vredesproces. Los daarvan trok ik er alleen op uit om zomaar spontaan mensen te ontmoeten. Steeds doordrongen van die ene vraag: waar vind ik vrede?
Bethlehem, november 2010. Lange rijen bussen verlaten aan het eind van de middag de geboorteplaats van Jezus. ’s Nachts durft bijna niemand hier te blijven,” vertelt Joris van Voorst tot Voorst. ”Dit is immers Palestina.” Als directeur van Kerk in Nood komt hij hier vaker. De bewoners zijn blij dat hij er weer is.
In Bethlehem krijgen we geschenken
Zelf worden we uiterst vriendelijk ontvangen in Casa Nova. Dat is een gastenverblijf van de paters Franciscanen. Ze geven ons zelfs geschenken in de vorm van een kaars met daarop een afbeelding van de stad Jeruzalem.
Geboortekerk van Bethlehem
Pal naast Casa Nova bevindt zich de Geboortekerk. Volgens de overlevering kwam Jezus hier ter wereld. Bij aankomst straalt boven de kerk de Ster, In het jaar 0 wees hij herders, wijzen en koningen de weg naar de pasgeboren Vredesvorst.
In de kerk leidt een stenen trap naar de geboorteplaats van Christus, aangegeven door een grote ster. Stilletjes neem ik plaats bovenaan de trap.
Vanuit de diepte klinkt mysterieus Oosters gezang omhoog. Een zware mannenstem, waarschijnlijk de priester, zingt voor. Dan volgen stemmen in verschillende toonhoogtes. Zo te horen, vieren ze een Grieks Orthodoxe Mis.
Geen vrede bij de geboortegrot
In de geboortegrot krijgt elk geloof vanaf vijf uur tot half tien ‘s ochtends een half uur de tijd om zijn geloof te beleven. Behoor je tot een ander geloof of kom je niet op tijd dan word je nogal bars weggeduwd.
Veel tijd krijgen pelgrims niet in de geboortegrot. Zodra er een andere mis begint, moet iedereen verdwijnen. Twee vrouwen reiken naar de ster om deze nog even aan te raken.
Potige kosters trekken de vrouwen weg. Ze spartelen tegen. De kosters zijn sterker. Is er dan zelfs bij de geboorteplaats van Christus geen plaats voor vrede? Ik snap het niet.
Om half acht vindt de Room-Katholieke mis plaats. Even voor die tijd daal ik langzaam de trap af. Diep ontroerd buk ik me om het hart van de ster te kussen. Precies op deze plaats kwam de Vredevorst ter wereld. Tranen prikken in mijn ogen, want nog steeds is er geen vrede.
Vrede bij de Shepherds in the Fields
Vrede voel je in Bethlehem wel in het even buiten de plaats gelegen Shepherds on the Fields. Hier verscheen aan de herders een groot licht. Engelen riepen hen op naar de stal te komen om de pasgeboren Verlosser te verwelkomen. God had zijn Zoon naar de aarde gezonden.
Het heiligdom, ontworpen door Barluzzi, staat op een rots. Het lijkt op een tent zoals de herders deze destijds gebruikten Door de glazen koepel schijnt licht . Het herinnert aan het goddelijk licht dat de herders destijds zagen. Rondom zien we prachtige schilderingen over de geboorte van Jezus.
Dan pakt een jongen zijn gitaar en begint te zingen over Gods schepping. Diep ontroerd neuriën we mee. Voelen we ons aangeraakt door de liefde van God. Dan dalen we af in de grot voor het bijwonen van de Heilige Mis.
Heilige Helena
De heiligdommen verwijzen als stille getuigen naar het leven van Jezus. Hun bestaan danken ze aan de Heilige Helena, de moeder van keizer Constantijn. Zij identificeerde in de derde eeuw de heilige plaatsen uit de Bijbel en liet daar kerken bouwen. Later werden veel van deze kerken verwoest.
In 529 legde een vuurzee de Geboortekerk in as tijdens de Samaritaanse opstand. In 565 liet keizer Justitanus haar herbouwen tot een fort. Zo volgden in Palestina en Israëlverwoesting en wederopbouw elkaar steeds op tot in onze tijd.
Om te voorkomen dat moslims ter paard de kerk binnen stormden, kreeg de Geboortekerk een lage smalle deur. Tijdens de Perzische opstand in de 7e eeuw bleef de kerk gespaard dankzij de beeltenis van de drie wijzen in Oosterse kledij op de façade.
Muzelman roept op tot gebed in Bethlehem
Bij het verlaten van deze Heilige plaats hoor ik een muzelman oproepen tot gebed vanuit een minaret pal tegenover de Geboortekerk. Deze behoort tot de moskee, die genoemd is naar Omar Ibn –al-Khattab (581-644), heerser van het Arabische Rijk.
Na het veroveren van Jeruzalem reisde hij in 637 naar Bethlehem om een wet uit te vaardigen ter bescherming van het christelijk erfgoed. In 1860 schonk de Grieks Orthodoxe Kerk het stuk grond in Bethlehem om daar een naar de kalief genoemde moskee te bouwen. Moslims en christenen ontstaken in het verleden houders met olijfolie om moskee en kerk te verlichten. Was er toen wel vrede?
Achter de minaret bevinden zich straten vol handelaren. Voor een euro koop ik een broodje falafel met sla en saus en eet dat binnen op. Al snel raak ik in gesprek met enkele moslims. Ze vertellen mij over hun familie van wie velen in Chili wonen. Bij het weggaan schudden ze me vriendelijk de hand.
Teruglopend naar de Geboortekerk ontmoet ik een katholieke leraar. Van hem wil ik weten waarom de kosters in de geboortegrot zo streng optreden tegen mede-christenen. Hij schudt zijn hoofd en zegt dit ook niet te begrijpen.
‘Vooral geestelijken zouden beter moeten weten’, zegt hij. ‘Ook binnen de christenen zelf heerst geen eenheid. Ook dat vormt een blokkade tot vrede.’
Souvenirs van Bethlehem
Eenmaal voorbij de Geboortekerk kom ik in een straat vol souvenirwinkeltjes. In de etalages staan kerststalletjes, Christusbeelden en andere voorwerpen van olijfhout. Deze verkoopt Kerk in Nood in Nederland. De winkeliers heten ons warm welkom en geven geschenken vanuit hun dankbaarheid om de geboden steun.
Even verder klinkt het geluid van cirkelzagen en ruikt het naar houtschilfers. In kleine werkplaatsen maken ze hier de voorwerpen. Hoewel het warrelt van het stof dragen ze geen speciale bril. In een bak liggen ovale plakjes hout met gaatjes te koop als onderzetters. In feite zijn het stansplaatjes van kralen voor rozenkransen.
Christelijke Palestijn in Bethlehem
Ik raak in gesprek met een christelijke Palestijn, een weduwnaar. Gevraagd naar het overlijden van zijn vrouw vertelt hij mij: ‘‘Ineens was ze doodziek. Ik bracht haar naar het ziekenhuis buiten Bethlehem, Ze wilden haar niet helpen, omdat ik een christen ben die uit Palestina komt. Ik reed naar een ander ziekenhuis. Ook daar wilden ze ons niet helpen. Op weg naar het derde ziekenhuis overleed zij.”
Hij geeft hij me een klein maar kostbaar geschenk. Het is een kruisje van olijfhout met daarin het beeld van de lijdende Christus. Innerlijk geraakt door het rotsvaste geloof van deze Palestijn loop ik weer naar ons pension Casa Nova.
Eenmaal weer terug in het hotel kijk ik uit op een Joodse nederzetting die met enkele anderen een ring vormt om Oost-Jeruzalem. Daarachter bevindt zich Jeruzalem, dat voor morgen op het programma staat. We komen er niet zomaar.
Muur tussen Bethlehem en Jeruzalem
Om van Bethlehem naar Jeruzalem te gaan moet je voorbij de muur. Deze scheidt sinds 2002 de Westelijke Jordaanoever van de rest van Israël. Hij bestaat uit betonnen platen afgewisseld met wachttorens. Hij is wel twee keer zo hoog als de Berlijnse muur. Een verscheurd volk, een verscheurd land.
De controles zijn streng. Dranghekken, draaideuren, gepantserd glas, en scanners voor vingerafdrukken. Voor in Israel werkzame Palestijnen bedraagt zowel ‘s morgens als ’s avonds de gemiddelde wachttijd twee uur.
Ik loop langzaam door de gang samen met de anderen van onze groep. Een gevoel van beklemming en totale machteloosheid overvalt me. Hoe kan hier ooit vrede ontstaan?
Sommige delen van de muur zijn beschilderd met graffiti. Veelal schimpend, maar ook een en al droefheid. Opeens zie ik een huilende Madonna met een dood kind op haar schoot. Met een brok in mijn keel loop ik terug naar de bus, op naar Jeruzalem.
Tips: Logies: Casa Nova; gastvrij hotel van paters Franciscanen met eenvoudige maar goede keuken.
Mijn lieve man Roel Visser (1946-2008) overleed op 23 november 2008. Als vrouw zonder kinderen en andere naaste familie moest ik een nieuw leven opbouwen. Ik woonde pas acht maanden in Haarlem. In 2010 rondde ik mijn rouwproces af door het bewandelen van de Via Dolorosa in Jeruzalem. In Nazareth sprak ik zomaar op straat met joden en moslims.Tijdens mij reis zocht ik naar vrede in een door religies verscheurd land.