Jan Weissenbruch: De Delftsekade en Peperbus te Leidschendam, ongedateerd Olieverf op doek, 56 x 80 cm Van der Meij Fine Arts, Amsterdam

Jan Weissenbruch (1822-1880) hield van het oude Nederland met zijn stadspoorten en stadswallen. Deze verdwenen juist in zijn tijd door verval of de slopershamer. Om het beeld te bewaren reisde Jan door Nederland om ze snel nog even te schilderen. Tot en met 8 januari 2017 was zijn werk te zien in het Teylers Museum te Haarlem.

Jan Weissenbruch: De sluizen van de Nederwaard bij Elshout, ongedateerd Olieverf op paneel, 31 x 44 cm Groninger Museum, Groningen Foto: Marten de Leeuw

Achter een muurgrootte poster van Elshout schuilde de expositie van Jan Weissenbruch (1822-1880). Met zijn schilderijen geeft hij je het gevoel op reis te zijn door Nederland, zoals het was maar nooit meer zou worden.
Ondanks zijn Duitse naam kwam Weissenbruch slechts één keer in het buitenland. Deze eenmalige actie betrof een studiereis in 1845 naar België. Liever reisde hij door Nederland om stadspoorten, stadswallen en vooral kleine steden te schilderen.

Monumentenzorg

Monumentenzorg bestond in die tijd nog niet, lezen we in het prachtige boekwerk annex catalogus ‘’Jan Weissenbruch.” (Bussum, Thoth, 2016, ISBN 978-90-6868-711-8) Juist in zijn tijd brokkelden stadspoorten af of vielen ten prooi aan de slopershamer.
En dat terwijl juist stadspoorten Jan enorm fascineerden als overgang tussen stad en platteland. Tussen drukte en stilte, het volle stadse leven en de onbegrensde wijde buitenwereld. Pas in 1845 kwam Koning Willem I met een koninklijk besluit tot behoud van dit cultureel erfgoed. Veel was toen al verdwenen maar nog steeds te zien dankzij Weissenbruch.

Jan Weissenbruch: De voormalige Bottelpoort bij de Oude Haven te Nijmegen, ca. 1850-1856 Olieverf op paneel, 18,8 x 25,2 cm Museum het Valkhof, Nijmegen

Jan Weissenbruch was het liefst in Culemborg

Evenals in het werk van Rembrandt speelt ook bij Jan Weissenbruch schaduw en licht een grote rol. Zoals in ‘’binnenplaats bij het stadhuis in Culemborg, zijn meest geliefde plaats.
Trouwens, qua ruimtelijk effect van de bestrating, het plaatsen van de personen, en de witgekalkte muren doet dit werk denken aan ´´het Straatje van Vermeer’’.
Trefzeker schilderde hij door zonnestralen verlichte maar ook door de schaduw donker gebleven gedeelten van gebouwen en straten.

Hij vertekende het beeld omwille van de sfeer

Jan  was een realistisch schilder, maar wel met een eigen visie op beeld. Vaak paste hij de werkelijkheid aan voor een beter sfeerbeeld. Hij verbreedde straten en waterstromen, verwijderde huizen of draaide een stadspoort om.

Jan Weissenbruch: De Scherpenhoek te Culemborg, ca. 1861 Olieverf op paneel, 43 x 60 cm Particuliere collectie

 Jan Weissenbruch brak met de traditie

Jan Weissenbruch brak met de traditie van zijn tijd. In plaats van schilderachtige taferelen, schilderde hij het alledaagse. Vrouwen die de was doen. Handelaren op de markt. Steeds ongedwongen en vanzelfsprekend. Alsof je zelf zo in het straatbeeld past, Realisme in haar puurste vorm.
Weet je dat je in Culemborg kan wandelen in de voetsporen van Weissenbruch? Dat kan dankzij het Museum het Elisabeth weeshuis en het Teylersmuseum.