Nog herinner ik mij het versje over de ‘’bietenbauw’’ uit mijn peutertijd. Als mijn moeder het voorlas griezelde ik. Nog enger vond ik later de film ‘’het monster van Frankenstein’’. Wat was het geheim van deze griezel om doden tot leven te wekken Dat ontdekte ik tijdens de expositie ‘’Alles elektrisch’’  in Teylers Museum (te zien tot en met 7 januari 2018).

‘’Hoort, hij komt de zoldertrap op
zonder lip en zonder tand
Grijp, grap, Grauw,
De bietebauw.’’

Als peuter luisterde ik angstig naar mijn moeder (1911-1987). Ze las me vaak voor, maar dit versje kende ze uit haar hoofd. Langzaam kropen haar vingers over de tafel naar me toe.
Bij het uitroepen van de ”bietenbauw” schoten haar handen naar voren om me beet te pakken. Dan schaterde ik het uit.
Griezelig vond ik het wel. Alsof mijn lieve moeder (1911-1987) zomaar zou veranderen in een monster. Zoals ik dat later ook zag in de film ‘’het monster van Frankenstein.’’ Bij hem kwamen zelfs doden weer tot leven? Wat was het geheim daarvan? Dat ontdekte ik pas in Teylers Museum tijdens de expositie ”Alles elektrisch”.

Het geheim achter een oerkracht

Fragmenten uit de film ‘’het monster van Frankenstein’’ zag ik terug in de expositie ‘’Alles elektrisch’’. Deze vertelt aan de hand van 100 objecten over verleden, heden en toekomst van elektriciteit.
De oerkracht elektriciteit is zo oud als de aarde zelf. Voorbeelden zijn bliksem en het Noorderlicht. Zoals ik griezelde van de Miezenmauw en Frankenstein, zo keken keken onze verre voorouders naar deze natuurkracht.
Pas later veranderde hun angst in ontzag en interesse. In de 18^e eeuw begonnen wetenschappers het geheim achter deze oerkracht te ontrafelen. Tussen 1930 en 1945 begonnen we elektriciteit te gebruiken in ons dagelijkse leven. Anno 2017 zijn we volkomen afhankelijk van elektriciteit.

Rollend over het trottoir

Op de expositie zie ik  beelden van een elektrisch aangedreven rollend trottoir uit 1900. Tegenwoordig rollen we bijna over het trottoir door te turen op onze met elektriciteit geladen smartphones. En dat terwijl de grenzen van elektriciteit in zicht raken. Ook daarover gaat de expositie ‘’Alles elektrisch’’.

Het geheim ontrafeld door Galvani

Maar wat is nu het geheim van Frankenstein? Dat ontdekte ik in het centrale deel van  de expositie ‘’Alles elektrisch’’. Centraal staat daar het baanbrekende werk van de Italiaanse arts Luigi Galvani (1737-1798).
Op een dag elektrificeerde Galvani per ongeluk een dode kikker. Tot zijn verbazing trokken door de stroomstoot de pootjes samen.
Wat was het geheim achter deze stuiptrekkingen? Het beest zelf was dood. Waar kwam deze elektriciteit vandaan? Dat kwam uit het kadaver of uit het metaal van de machine.
Volgens Galvani activeerde de vonk het spierweefsel. Met behulp van zijn elektriseermachine onderzocht hij verder de invloed van stroom op spieren en zenuwen in het kikkerweefsel.

Dierlijke elektriciteit

Dat leidde tot de ontdekking van het geheim achter elektriciteit. Elk levend organisme maakt met spieren en zenuwen zelf elektriciteit. Op zoek naar het geheim tartte Galvani de grenzen van menswaardigheid. Hij stopte zelfs metalen staven in de monden  van lijken. Zij  begonnen daardoor te bewegen.

Het geheim publiekelijk bekend gemaakt door Giovanni Aldini

Galvani’s ontdekking raakte bekend bij het grote publiek dankzij zijn neef de natuurkundige Giovanni Aldini (1762-1834). Hij toonde de ontdekking van zijn oom aan met angstaanjagende stunts. Hij gebruikte daarvoor de lichamen van geëxecuteerde moordenaars.
In de expositie ‘’Alles elektrisch ‘’ lees ik een ooggetuigenverslag uit 1803. ‘’Aldini diende met behulp van een elektrische staaf op de mond en oren van een lijk. De kaak begon te trillen. De spieren vertrokken. En het linker oog opende zich.”

Mary Shelley en het monster van Frankenstein

Al deze verhalen gingen niet ongemerkt voorbij aan het kleine meisje Mary Shelley (1797-1851). Haar vader William Godwin was een vriend van Galvani en Aldini. Bij hem thuis spraken ze met elkaar over hun leven, vondsten en stunts.
Geboeid luisterde Mary naar de verhalen. Later vormden zij de inspiratiebron voor haar meesterwerk: het monster van Frankenstein. Hierin beschrijft ze hoe kadavers tot leven komen door het toedienen van levenskracht zijnde elektriciteit.

Tips

• Het Lorentzlab. In deze vaste expositie van het Teyers Museum ontdek je nog meer over energie. Het lab is te bezoeken met De Lorentz Formule.
• De grote elektriseermachine. Een replica van de machine uit 1784. Het wrijven van grote glazen schijven wekte een enorme stroom elektriciteit op. Museumdirecteur Marinus van Marum (1750-1837) wilde het geheim van elektriciteit ontdekken door het doen van proeven met metalen draden en gassen. Ook gebruikte hij hiervoor dieren en mensen. .
• In de weekenden en tijdens schoolvakanties organiseert Teylers Museum familieworkshops Kunst & Vliegwerk rondom het thema elektriciteit. Grappige experimenten met oude instrumenten doen je elektriciteit beleven.
• Hedendaagse kunst over elektriciteit. De kunstenaars Camille Henrot, John Gerrard en Bill Morrison lieten zich inspireren door elektriciteit. Hun kunstwerken zie je in de doorgaans afgesloten ruimtes van Teylers Museum.

Wist je dat?

Wist je dat de expositie ‘’Alles elektrisch’’ onderdeel is van het drieluik  ‘Electricity: The spark of life’ (Elektriciteit de levensvonk)? . De Wellcome Collection in Londen toont onze relatie met elektriciteit als een kracht van goed en kwaad, van leven en dood. Het Museum of Science and Industry (Manchester) is meer technisch gericht. Teylers Museum (Haarlem) toont de invloed van elektriciteit op het leven van de mens.

Kijk voor meer info op de website van Teylers Museum.