75x Nederlander van het Jaar. Zo heet de in maart 2020 verschenen publicatie van EW (Elsevier Weekblad). Vanaf 1945 geeft het steeds een portret van de door de redactie gekozen Nederlander van het jaar. Van leden van het Koningshuis, schrijvers, sporters en artiesten tot hen die ons land door een crisis leidden.

De uitgekozen man of vrouw maakte voor dat ene jaar juist dat ene verschil. Hij/zij verrichtte een bijzondere prestatie of symboliseerde dat jaar. Vaak in goede maar ook wel eens in slechte zin. In 2015 koos EW bij haar 70^e verjaardag ook voor alle jaren vanaf 1945 tot 2015 een Nederlander van het Jaar.

75x Nederlander van het Jaar; de jaren ‘40

Nic Vrieselaar opent de serie geschreven portretten met Piet Lieftinck (1902-1989). Hij was minister van financiën vanaf 25 juni 1945 tot 8 juli 1946. Hij staat bekend als ‘’de man van het tientje.’’ Bij zijn aantreden stond hij voor de klus om het in puin geschoten land tot welvaart te brengen.
Om de economie een impuls  te geven raadde hij aan om zoveel mogelijk geld op de bank te plaatsen. Oude guldens konden worden omgewisseld voor maximaal tien nieuwe guldens per gezinslid. Van de verhalen van mijn ouders herinner ik me nog dat zij samen een tientje hadden. Het was pas na de oorlog. Nederland begon aan zijn herbouw.

75xNederlander van het jaar: veranderend tijdsbeeld

De publicatie geeft inzicht in een veranderend tijdsbeeld. De vrouw speelde nog een aan de man ondergeschikte rol.  Dat blijkt uit het door Carla Joosten geschreven hoofdstuk over Truus-Smulders Beliën. In 1946 werd ze de eerste vrouwelijke burgemeester van Nederland. Ondanks haar functie wees ze vrouwen erop dat hun voornaamste taak bij het huishouden lag.
Fanny Blankers Koen won in 1948 vier gouden medailles tijdens de Olympische Spelen. Ze noemden haar ‘’De vliegende huisvrouw’’. EW redacteur Gerry van der List herinnert aan de kort voor haar overlijden verschenen publicatie met de kwetsende titel ‘’Een koningin met mannenbenen’’ van Kees Koorman.

75x Nederlander van het Jaar; de jaren ‘60

Van 1962 herinner ik me nog het hamsteren wegens de Cubacrisis.  Om daaraan een eind te maken ondertekende koningin Juliana op 29 november de hamsterwet. Dat was een regeling tot het tegengaan van het hamsteren van goederen in buitengewone omstandigheden.
Persoonlijk snap ik niet waarom ze deze nog steeds geldende wet niet toepassen voor het hamsteren wegens de coronacrisis. Deze wet komt nu met al die lege schappen goed van pas.

75x Nederlander van het Jaar: de jaren ‘70

Door de jaren heen kende Nederland menige crisis. Ik herinner me nog die van de olie uit 1973. De pas benoemde minister-president Joop den Uyl voerde toen de autoloze zondag in. Ook kreeg hij te maken met de Lockheedaffaire. De door prins Bernhard aangenomen steekpenningen deden de monarchie op haar grondvesten schudden.
Toch komt Joop den Uyl in 75x Nederlander van het Jaar zo niet naar voren. Eric Vrijsen gunt hem in 1965 de eer als ‘’de socialist die de mijnen’’ sloot. Voor het veelbewogen jaar 1973 kreeg niet Joop den Uyl de nominatie maar Monique van de Ven wegens haar gewaagde rol in de film Turks Fruit naar het boek van Jan Wolkers. De kassakraker trok maar liefst 3.338.800 bezoekers. 

Dries van Agt en de treinkaping door de Molukken

In 1975 vond de door de Molukken gepleegde treinkaping plaats. Tot mijn ergernis etterde de zaak tot in 2018 door. Voormalig minister van Justitie Dries van Agt werd ervan beschuldigd opdracht te hebben gegeven tot het doden van de kapers.
Van Agt noemde het ‘’te absurd voor woorden. De opdracht was juist andersom: zo weinig mogelijk slachtoffers maken’’.
De kapers maakten zelf wel drie doden, Een van hen was de 30 jaar oude machinist Hans Braam. Eric Vrijsen schrijft over hem als Nederlander van het Jaar 1975. Helaas voor Van Agt. Hij werd geen minister van staat en komt ook niet voor in genoemde publicatie.   

75 x Nederlander van het Jaar: het Koningshuis

Nederlander van het Jaar 1980 is Koningin Juliana. Carla Joosten wijst op de crisis tijdens haar troonsafstand  veroorzaakt door de leuze ‘’geen woning, geen kroning’’. Met een notoire vreemdgaande echtgenoot doorstond ze menige levensschokkende gebeurtenissen gedurende haar 32 jaar durende bewind.
Prins Claus, prins Bernhard, Koningin Beatrix werden ook Nederlander van het Jaar. Deze er eer komt niet toe aan koning Willem-Alexander en koningin Maxima, die nog steeds een dubbele nationaliteit bezit. Ondanks felle protesten van CDA-er Sybrand Buma heeft ze nog steeds twee paspoorten, een Nederlands en een Argentijns.  

75x Nederlander van het Jaar: stereotypes

Niet alle Nederlanders van het Jaar zijn levende personen. In sommige hoofdstukken  kenschetsen stereotypes de tijdsgeest. Dat geldt voor De Indiëganger (1949), het Kaasmeisje (1954), de Nieuwe Nederlander (1986), de Militair in Uruzgan (2006 en de Bedreigde Burgemeester (2018).
Dat geldt niet voor de slachtoffers van zinloos geweld. In 1997 is Meindert Tjoelker Nederlander van het Jaar als symbool, Evenals Joep Kloppenburg die een jaar later werd doodgeslagen.

75 x Nederlander van het Jaar: voor en na 2004

Pas sinds 2004 benoemt de redactie van Elsevier elk jaar een Nederlander van het Jaar. Vanaf dat jaar maken de twee pagina’s tellende kernachtige artikelen plaats voor langere meer diepgravende portretten.
Het voelt voor mij een beetje vreemd aan. Alsof de voorafgaande personen er minder toe doen dan door de sinds 2004 benoemde Nederlanders van het Jaar.
●Wim Kok was minister-president van 1994-2002, dus tijdens de aanslag op de Twin Towers van .11 september 2001. Hij wordt slechts terloops genoemd in het artikel over Hans van Mierlo Nederlander van het Jaar 1994.
●.Pim Fortuyn, zorgde voor een ander politiek klimaat en is Nederlander van het Jaar  2002, het jaar van de moord.
●Balkenende is  in 2003 als ‘’de man die Nederland nodig had’’.
En dan komt in 2004 opeens Ayaan Hirshi Ali als Nederlander van het Jaar. Zij ‘’strijdt in de naam van het dode zusje’’. Ondanks de enorme verdienste van de eerder genomen personen schrijft Liesbeth Wytzes liefst twaalf pagina’s over deze van haar geloof gevallen moslim. 

Geboren voor crisis

“In crisistijden neemt het vertrouwen in instituties en bestuurders toe’’, stelt Eric Vrijsen  in zijn artikel ‘’Geboren voor crisis’’ (Elsevier Weekblad, 28 maart 2020). Dat geldt ook voor de kredietcrisis van 2008.
Met de woorden ‘’Linksom of rechtsom krijgt de spaarder geld terug’’ schiep PvdA minister van Financiën Wouter Bos vertrouwen.
Hij is Nederlander van het Jaar 2008. 
In 2011 is Marc Rutte Nederlander van het jaar als ‘’aanstekelijk optimistisch’’. Benoemd in 2010 tot minister- president loodste hij Nederland door een ingewikkelde coalitie, de eurocrisis, MH17-crisis en recessie. In zijn artikel voor 75x Nederlander van het Jaar  noemt Gert Jan van Schoonhoven zijn kwaliteiten als communicator en bruggenbouwer.

Marc Rutte

Ook andere kwaliteiten van Rutte komen in genoemd artikel aan bod. Hij is meegaand, maar geen watje. Tegen de verwachting in bleek hij een blijvertje. Hij stottert niet en snapt zijn dossiers. Rutte zeurt niet en doet niet gek. Hij toont een oprechte interesse met als valkuil te veel lachen, Hij is joviaal, maar bewaakt zijn grenzen.
Deze en nog veel meer in het artikel genoemde kwaliteiten komen hem van goed pas nu hij Nederland door de coronacrisis moet loodsen.
Vrijsen wijst erop dat het kabinet Rutte de afgelopen maanden kwakkelde. ‘’De fut was eruit. Het was reageren geworden in plaats van regeren. De interne spanningen namen toe. Het vertrouwen slonk. In De peilingen begon de PvdA aan een opmars,’ schrijft Vrijsen in Elsevier Weekblad van 28 maart 2020.

75x Nederlander van het Jaar

• Het gaat te ver om alle 75 Nederlanders van het Jaar te benoemen, daarom beperk ik me tot hen die ons land door een crisis leidden.
• Piet Lieftinck (1945); Na de 2^e wereldoorlog lag het land in puin, maar hij voorkwam als minister van financiën een tomeloze inflatie;
• Willem  Drees (1957). Als PvdA-premier  bezwoer hij de Greet Hofmans affaire door het benoemen van een commissie van drie. Syp Winia noemt hem de premier van de AOW. Onvermeld blijft het feit dat Piero hiervoor in 1900 de basis legde. Hij richtte de Bond voor Staatspensionering op, later voorgezet door de ANBO.
• Joop den Uyl (1965); als minister-president voerde hij de autoloze zondag in tijdens de oliecrisis van 1973, Na de Lockheed-affaire redde hij de monarchie. De door Joop den Uyl gesloten mijnen werden musea.   
• Wouter Bos (2008); met de woorden ‘’Linksom of rechtsom, de spaarder krijgt zijn geld terug,’ ’schiep hij vertrouwen tijdens de kredietcrisis.
• Binnen gemeentes zijn het veelal burgemeesters en de raad die een stad door een crisis leiden. Zoals in Haarlem burgemeester Jos Wienen, die in 75x Nederlander van het Jaar genoemd wordt als het voorbeeld van het stereotype ‘’de Burgemeester, ongewilde schietschijf’ (2018). ’     
• Op 22 maart verscheen bij EW Magazine de publicatie QWERTY. Hiervoor verzamelde Arendo Joustra 607 journalistieke lijstjes.

Wist je dat?

Wist je dat de redactie van Elsevier Weekblad de bundel 75x Nederlander van het Jaar publiceert ter ere van haar 75-jarig bestaan. Tot Nederlander van het Jaar benoemd zijn personen die in positieve of negatieve zin een stempel op het jaar drukten.
75x Nederlander van het Jaar,  ISBN 9 789463 4807 10, € 14, 99.